For my academic writings, please consult:
http://works.bepress.com/mehmetozkan/

February 29, 2008

'POCKET’ FREEDOM VERSUS ‘PACKED’ FREEDOM

3rd Place (500$ Prize)
The Winner of the 2007 Ibn Khaldoun Essay Contest
Atlas Economic Research Foundation
Washington, USA
(http://www.atlasusa.org/V2/main/new.php?new_id=1754)


‘POCKET' FREEDOM VERSUS 'PACKED' FREEDOM
Mehmet Ozkan

Today there is no doubt that Muslims and Islamic societies occupy a central place in global economy, international politics and debate on terrorism. Six out of eight strategically important straits for international trade have been controlled by Muslims.[1] Petrol, gas and some other energy needs of the world are mostly supplied by the Muslims states and thus making them central in almost every issue. In terms of being a global market and having the work-force, few can compete with Muslim countries. Maybe more than any time in history, Muslims and Islam is the main issue in diplomatic and academic circles with regard to terrorism, war and ‘clash of civilizations’. Then question is simple: with all those what are the Muslims societies’ contribution to global politics, debates, economics and culture? Are they only a passive receiver or an active contributor to newly emerging globalized culture? A simple answer, unfortunately, will be mostly negative. Then, why is it so? ‘What went wrong’ as some asked the correct question but answered in a very simple way? Drawing on Ibn Khaldun’s ideas, this piece will try to answer these questions in two fronts: domestic and international environment and try to make some humble concluding remarks.

According to Ibn Khaldun, the worldly-aim of human being is production. While some other elements are necessary for doing so, human capital is the key component. Human being needs to be productive for realizing his potential, but production does emanate mainly from work-force.[2] Ibn Khaldun argues that national division of labor opens the door for international division of labor, and the basis of the latter is not natural resources, but ability of its citizens. Therefore, the main source of production is productive work-force.[3] Richness and economic development of state (city in his terms) can be obstructed if its work-force is not qualified enough to be creative and productive. After 400 years such an approach was popularized by Adam Smith, who argued that richness of a country cannot be judged by its gold and silver reserves as mercantilists understood, but the degree of productivity of its work-force multiplied with the number of productive work-force.[4] Similarly in recent times, Michael Porter explained the Smith’s motion by narrowing it: competitive advantage of nations comes from the ability to innovate and upgrade.[5] Ideas that are indispensable for a creative innovation and thus economic development are most strikingly emphasized by others too. For example, Warsh makes the point that the accelerating element in economic growth is the ideas. Thus, governments’ main priority should not be taxing system and expenditure, but the projects that speed up the innovation and creativity in the society. [6]

Today, unfortunately, mostly repressive regimes exist in Islamic world. Such authoritarian regimes are fond of only controlling power and do not open any space in new ideas/thinking/creativity. In a sharp contrast with Ibn Khaldun, they see new ideas, perspectives and creations as a potential danger to their mere existence. Therefore, from school textbooks to media outlets, no opposition is allowed. Since they are regarded as potential danger, they are eliminated when they are nascent, if not born.

With regard to international economy, Ibn Khaldun argues that the value of a product is equal to that of labor it has. By such argument, he was not only the pioneer of value-labor theories, but also against the mercantilist perspective in essence. While he agrees that an advantage in foreign trade balance could contribute to the richness/development of a country, for him, the richness comes mainly from the ability of labor, not from natural resources, or gold and silver that a state has.

From this perspective one can make a striking observation on Islamic world. On the one hand, some of the Muslim countries enjoy having natural resources and think that they are rich. Especially Gulf States are prime example here. In material sense, they might be rich but in Khaldunian sense they cannot be classified as rich, as long as they are authoritarian in nature, thus preventing new ideas and creativity.

As mentioned, another sharp contrast, some states regard having oil and gas as their richness. Yes, this is true but only in material sense. Eliminating new ideas and creating a monopoly in thinking will keep the state rich as long as those states have natural resources. Indeed, this is temporary richness and whenever natural resources lasts, those state and society could be in a shocking decline and social turmoil.

According to Ibn Khaldun, state should be limited in its involvement in economic affairs. For economic development, a stable political environment and a limited government with only its role in defense, diplomacy and public finance is required.[7] The ruler of a country should not involve in business, because it damages the civilization and populations. It could prevent the ruler to be just and fair in involving economic issues and naturally such involvement makes ruler to involve economic affairs on behalf of his benefit.

Today in Islamic world, most of the state has absolute monopoly in economic affairs. Government is the only employer, and key player in economic field. Besides that, most of the rulers in Muslim countries have involved in business. Today’s globalizing world, economy and politics are so interlinked and cannot be separated easily. This makes the rulers in the Islamic world kept involved in economic affairs rather than trying his outmost to be a just and fair ruler above different players.

In world history, it does not really matter who rules the world or a state, but the crucial one is whose ideas rule the society. That is why in Islamic theology, there is no Islamic government proposed as fixed beforehand. All Islamic resources give some general ideas, values and understanding that could be institutionalized in different forms in different times in human history. Islamic societies need to have political and economic space (even in a limited form) to allow freedom in thinking and action.

Today in Islamic world in particular, there exists an alienated and excluded periphery that has almost no voice or influence in decision making process, along with an elite controlling everything, named as center. Turkey is no exception. A case can be made here for Turkey and some insights can be drawn from Ibn Khaldun’s thoughts and Turkish experience. In Turkey there was an absolute control of center on the state institutions until 1950 that automatically excluded periphery. However, there existed relatively independent state institutions that allowed periphery to keep in the system, be it through elections or otherwise.

Turkey’s acceptance of neo-liberal and free-market economic policies after 1980s actually has accelerated the periphery’s integration and pawed the way for the widening of the freedom in Turkey. This freedom took place and has still been taking place in several fronts. Economically, the historically disadvantaged, excluded periphery has gradually gained economic independence from the state through trade/business, because state was the only job-giver. With the creative ‘individualistic’ successes of Anatolian Tigers, as it called, periphery gained not only its economic independence and in turn power in society, but also mental freedom.[8]

If Turkey has grown in last six year approximately 7 percent each year, this is partly the result of newly emerging Anatolian creative and independent thinking business. Their import-export contribution to Turkish economy and their production has been essential. This is the result of free market economic policies after 1980s in Turkey and its influence on freedom and creativity. Even current ruling Justice and Development Party should be seen as the political repercussion of this increasing new elite/middle class from periphery.

In the Islamic world, no institutional structure that allows the periphery to have a “voice” exists, making them to resort violent most of the time. State institutions are under absolute control of autocratic regimes, in other words the center, similar to pre-1950 condition of Turkey. As seen in Turkish case, first an “opening up” of institutions strategy should be implemented, then gradually pushing toward a more accommodative center-periphery relation along with free-market economic policies in order to promote freedom. Therefore, as Brumberg[9] notes “for democracy [and freedom, MO] to have any hope in the Arab [Islamic, MO] world, it is not Islam to be fixed, but politics itself”. For this to be, free market policies could contribute in a way that it could open the way for having a creative and qualified labor, as Ibn Khaldun argued, as the centre of economic development.
................................

[1] See Ahmet Davutoglu, “The Clash of Interests: An Explanation of the World (dis)Order”, Perceptions: Journal of International Affairs, Vol 2, No 4, (Dec 1997-Jan 1998).
[2] Jean David C. Boulakia, “Ibn Khaldun: A Fourteenth-Century Economist”, The Journal of Political Economy, 79/5 (Sep-Oct 1971), p.1107.
[3] Ibn Haldun, Mukaddime, trans. Suleyman Uludag, 4th edition,Istanbul: Dergah Yayinlari, 2005, Vol 2, p.695.
[4] Adam Smith, The Wealth of Nations, New York: Modern Library, 1994, pp.3-13.
[5] See Michael Porter, The Competitive Advantage of Nations, London: Macmillan, 1990.
[6] See David Warsh, Knowledge and the Wealth of Nations: A Story of Economic Discovery, New York: W.W.Norton, 2006.
[7] Joseph J. Spengler, “Economic Thought of Islam: Ibn Khaldun”, Comparative Studies in Society and History, 6/3 (April 1964), p.293.
[8] See Hasan Kosebalaban, “The Rise of Anatolian Cities and the Failure of the Modernization Paradigm”, Critique: Critical Middle Eastern Studies, 16/3, 2007, pp.229-240.
[9] Daniel Brumberg, “Islam is not the Solution (or the Problem)”, The Washington Quarterly 29 (Winter 2005-2006), p.99.

February 28, 2008

BATI SAHARA SORUNU VE MAĞRIB'DEKİ SİYASİ DENGELER (WESTERN SAHARA ISSUE AND THE STRATEGIC BALANCE IN THE MAGREB)

Mehmet OZKAN

Fas`ın güneyinde atlas okyanusunun kıyısında bulunan Batı Sahara bölgesinin aslında halen uluslararası ilişkilerde problemli alanlardan birisi olduğu gerçeği hep gözden kaçmıştır. Uluslararası toplumun ilgisi ancak sıcak çatışmalar yaşandığı zaman o bolgeye yönelmiş olup, islam dünyasının konuya ilgisi ise hemen hemen yok denecek azdır. Konuyu ele alan yazım literatürünün bile diğer bir çok küçük soruna göre çok daha az olması aslında Batı Sahara”nın geniş kitlelerce bilinmemesine yol açmış dolayısıyla gözden uzak bırakmıştır. Konuya en çok ilgi duyanlar Afrika devletleri olmuş olup halen konuyu yakından takip eden ve çözüm arayan yine onlardır. Bu yazıda öncelikle Batı Sahara sorunu uluslararası hukuk, bölge dengeleri ve küresel dengeler açısından olmak üzere üç açıdan ele alınacak, son bölümde ise genel değerlendirmeye yer verilecektir.
Sorunun kökenleri 1975 yılında Batı Sahara`yı sömürge altında tutan İspanya`nın orayı terk etmesi ve bunu takiben Fas`ın bölgeyi işgal etmesine dayanmaktadır. Fas ile beraber Batı Sahara`nın güney bölgesini işgal eden Moritanya daha sonra bölgeyi terk etmiş fakat Fas halen orada egemenlik iddiasını sürdürmektedir. Fas ve Moritanya`nın işgaline karşı mücadele eden Polisario adlı Batı Sahara`nın temsilcisi örgüt özellikle Cezayir`in desteği sayesinde direnişinde başarılı olmuştur. Batı Sahara`nın nüfusu yaklaşık 275 bin civarında olup, yaklaşık 170 bini savaş sonucu mülteci konumuna düşmüş ve halen Cezayir sınırına yakın olan Tindouf mülteci kamplarında yaşamaktadırlar.
Batı Sahara, Birleşmiş Milletlerin 1975 ve sonraki yıllarda aldiği kararlar çerçevesinde bağımsızlığını kazanması öngörülen ve bunun sağlanmasını uluslararası toplumun sorumluluğu olarak gören bir hukuki statüye sahipti. Fakat Batı Sahara`nın bağımsızlığının uluslararası toplumca kabulü Fas`ın engellemeleri sonucu hep geciktirildi. Fas bölgede referandum yapılmasını ve ancak bu sayede bölgenin bağımsız olup olamayacağına karar verilmesi gerektiğini belirten politikasını uluslararası alanda özellikle Fransa`nın desteğiyle kabul ettirdi. Bu çerçevede 1990 sonrasında Birleşmiş Milletler referandum yapılması için çalışmalara başladı. Kimlerin oy kullanacağı meselesi halen çözülememiş olup, bu durum Batı Sahara`nın geleceğini ertelemektedir. Fas`ın bölgeye göçü teşvik ettiği ve dolayısıyla demografik dengeleri değiştirmeye calıştığı bugün için bilinen bir gerçektir. Uluslararası toplum soruna çözüm bulma girişimlerini 1990`ların ikinci yarısında arttırmıştı. Amerikanın eski dışişleri bakanlarından James Baker dönemin Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Kofi Annan tarafından özel temsilci olarak konuyla ilgilenmek üzere 1997 yılında atanmıştı. 2003 yılına kadar çalışmalarını yürüten Baker referandumda oy kullanacak kişilerin belirlendiği yaklaşık doksan bin ismi içeren bir liste hazırlamış ve referandum için gerekli ön çalışmaları yapmıştı. Fakat Fas bu listeye itiraz etmiş ve 130 bin kişilik eklenmesi gereken yeni bir liste sunmuştur. Bu durum hem süreci tıkamış hem de durumu zorlaştırmıştır. Batı Sahara, Polisario`nun 1975 yılında ilan ettiği sürgünde bağımsız hükümeti tarafından idare edilmektedir. Genel anlamda Fas kontrol etse de, mültecilerin yaşadiğı Cezayir sınırındaki bölgedenin içişleri ve asayişi Polisario`nun kontrolündedir. Toplam 45 ülkenin tanıdığı Sahrawi Arap Demokratik Cumhuriyeti halen BM üyesi olmayıp, bağımsızlığı BM Güvenlik Konseyi tarafından da tanınmamıştır. Özel de Fransa, genel de ise İngiltere ve Amerika Batı Sahara`nın bağımsızlık ilanının şimdilik BM tarafından tanınmasına karşı çıkmaktadır. Sorun şu an itibariyle uluslararası toplumun gündeminden uzak varlığını sürdürmektedir.
Batı Sahara sorunu Kuzey Afrika bölge dengeleri açısından çeşitli aktörlerin çıkar ve çatışma merkezi olarak özel bir incelemeyi hak etmektedir. Genel olarak Mağrib bölgesinde iki devlet bölgesel liderlik mücadelesi yapmaktadır: Fas ve Cezayir. Bu iki devletin konumuna göre diğer küçük aktörler kendilerine rol belirlemektedirler. Cezayir atlas okyanusuna sınırı olmayan bir devlettir. Batı Sahara üzerinde bu açılımı yapmayı planlamakta ve bölgenin Fas tarafından tam kontrolü sağlanırsa bunun Cezayir`i bölgesel güç dengeleri açısından zayıflatacağını düşünmektedir. Fas için ise hem Batı Sahara”nın stratejik önemi hem de Cezayir gibi bir bölgesel rakibin gücünü azaltmak önemlidir. En temel olarak bu sebeple Cezayir tarih boyunca Batı Sahara`nın temsilcisi Polisario`yu silahsal, maddi ve diplomatik açıdan hep desteklemiştir. Batı Sahara`yı bölge açısından önemli kılan bir diğer etken ise orada bulunan fosfat yatakları, çok verimli balıkçılık sektörü ve de muhtemelen varlığı tahmin edilen petrol yataklarıdır. Stratejik önemin yanında bu tür yeralti zenginliklerinin de işin içine girmesi Batı Sahara`yı bölgesel çatışma alanının merkezi haline getirmiştir.
Küresel anlamdaki stratejik denklem bölgesel dengeleri de yakından etkilemektedir. Fransa özellikle Fas`ın tezlerini açıkça desteklemekte ve Batı Sahara`nın bağımsızlığına karşı çıkmaktadır. Bunda en temel sebep Fransa`nın Fas ile olan yoğun ticari ilişkileri ve ortak yatırımlarıdır. 1990`lardan itibaren ortaya cıkan radikal islami hareketlere karşı batıcı bir duruş gösteren Fas`ın önemi özellikle 11 Eylül sonrasında artmış ve Fas Amerikanın kuzey Afrikadaki en önemli partneri haline gelmiştir. Cezayir`e bu konularda pek de güvenmeyen batı icin Fas küstürülmemesi ve desteklenmesi gereken bir devlet olarak algılanmaktadır. 2003 sonrasında Fas`ın yaptığı sınırlı da olsa demokratikleşme adımları batılılar tarafından hem desteklenmekte hem de açılımların islamci bir partiyi iktidara getirmemesi için yakından takip edilmektedir. Eski sömürgeci devlet olan İspanya, Batı Sahara”nın bağımsızlığına kavuşması konusunda doğrudan sorumluluğa sahiptir, fakat İspanya`nın Fas`ın kuzeyinde bulunan iki bölge üzerindeki egemenlik iddiaları ve bu konuda Fas ile dogrudan bir çatışmaya girmeme niyeti bir nevi zımmi bir ikili anlaşmaya yol açmış durumdadır. İspanya Batı Sahara konusunda çok bağımsızlıkçı bir talepte bulunmayacak buna karşılık ise Fas İspanya`nın kontrolündeki iki bölge konusunda çok konuşmamaktadır. Küresel dengeler açısından Batı Sahara`yı en çok destekleyen Afrika devletleri olmuştur. Güney Afrika ve Kenya gibi bir çok büyük devlet Batı Sahara`nın bağımsızlığını tanımış ve diplomatik temsilci açmıştır. Batı Sahara Afrika Birliği`nin tam üyesi olarak kabul edilmiş olup, bu durumu protesto eden Fas halen Afrika Birliği`ne katılmamıştır. Batı Sahara`ya desteğin en çok Afrika kıtasından gelmesinin arkasında Cezayir`in Afrika kıtasında etkili bir devlet olmasının da rolü vardır. Gerek Afrika Birliğinin kurulmasında gerekse Afrikadaki birçok gelişmede liderlik yapan Cezayir`in Batı Sahara`ya destek çağrıları şimdilik Afrika kıtasında yanıt bulmuştur.
Batı Sahara konusu gerek Avrupa gerekse Afrika siyasetinin önemli bir parçası konumundadır. Fakat gerek İslam Konferansı Örgütü ve Arap Birliği gibi örgütler gerekse müslüman devletler tek başlarına bu konuya pek ilgi götermemişlerdir. İslam dunyasının bir sorunu olmasına rağmen en çok desteğin Afrikalı devletlerden gelmesi, İslam dünyasindaki siyasi boşlugun bir diğer göstegesi olarak da okunabilir. İslam dünyasının bu konuya eğilmesi artık bir ihtiyaçtan ziyade zorunluluktur.

10 Şubat/February 2008
Sevilla- Spain

Stratejik olarak Pakistan neden önemlidir? (What makes Pakistan important strategically?)

Mehmet OZKAN

11 Eylül 2001 tarihinde Amerikaya yapılan terorist saldırısından sonra dünya siyasetinde izlenen politikalar beklenmedik bir şekilde Pakistanı merkezi bir konuma yerleştirmişti. Son aylarda Pakistanın dünya gündemini mesgul ediyor olmasının temel sebebi ise ülkede yaşanan iç karışıklıklar. Devlet Başkanı Pervez Müşerref`in Kasım 2007`de olağanüstü hal ilan etmesiyle başlayan olaylar, Aralık 2007`de Benazir Butto`nun öldürülmesi ve sonrasında seçimlerin bir kez daha 18 Şubata ertelenmesiyle devam etmiştir. Pakistanda yaşanan bu olaylara nasıl yaklaşılmalı? Parça parça gibi görünen olaylar zincirinin kimlerin işine yarayacağına aşırı vurgu yapmak da bazen olayı genel bütünlüğüyle görmemizi engelleyebilir. Bu yazı temel olarak Pakistana nasıl bakmak gerektiğinden yola çıkarak, onun dünya ve islam dünyasındaki stratejik önemini izah etmeyi amaçlamaktadır.
Herşeyden önce Pakistanı dünya siyasetinde önemli kilan dört temel öğe vardır. Birincisi Pakistan 11 Eylul sonrası dünya siyasetinde Al-Kaideye karşı savaşın merkezi konumundadır. Afganistanla sınırının olmasının yanında oradaki Taliban rejimini destekleyen, besleyen ve resmi olarak da tanıyan tek devlet Pakistan idi. 11 Eylül sonrası teröre yünelik savaşın Afganistana yönelmesinin ardından Pakistan bir stratejik tercih yapmak zorundaydı: ya Amerikayla ya da Talibanla hareket etmek. Tercihini Amerikadan yana zorunlu olarak kullanan Pakistan bugün Amerikanın en yakın destekçisidir.
Pakistanı dünya siyasetinde önemli kılan bir diğer etken ise coğrafi konumudur. Hint okyanusuna kıyısı olması sebebiyle, orta asyadan dünya pazarına yapılacak muhtemel bir enerji transferinde geçiş güzerhagi olma ihtimali yüksektir. Enerji kaynaklarını İran ya da Rusya üzerinden geçirtmek istemeyen batılı devletlerin Pakistan gibi Batıya yakın duran bir ülkeye sıcak bakabileceklerini söylemek mümkündür. 11 Eylül sonrası dünyada Pakistan enerji açısından kazandığı stratejik önemi güvenlik kaygılarının hat safhaya çıkması sebebiyle büyük oranda kaybetmiş durumdadır.
Üçüncü olarak Pakistanı önemli kılan etken Pakistanın nükleer silaha sahip tek müslüman ülke olmasıdır. Bu yönüyle İslam dünyasında önemi artan Pakistan, batıda aslında pek de sevilmemektedir. Pakistanda nükleer silahın mimarı kabul edilen A. Q. Khan`ın çeşitli nükleer parçalarını ve bilgisini İran, Libya, Kuzey Kore gibi ülkere sattığının 2004 yılında ortaya cıkmasından sonra, Pakistan daha da yakından izlenilir hala gelmiştir. Özellikle nükleer silahların terör örgütlerinin eline geçmesinden korkan batılı devletler bu durumu çok uzak bir ihtimal olarak görmemektedirler.
Son olarak Pakistanı dünya siyasetinde stratejik açıdan önemli kılan öğe onun bölgesel konumudur. Küresel siyasetin merkezi olmaya başlayan orta asyanın güney bölgesinde bulunan Pakistan, Hindistan ile birlikte Rusyanın orada kurmak istediği etkiye karşı alternatif oluşturabilecek bir güç olmasının yanında; Çin`in dünyada yükselen gücünün Asyadaki dengeleyicilerinden birisi olabilir. Basta Keşmir olmak üzere Hindistan ile yaşanan sorunlar muhtemelen bir Rus ve Çin tehlikesi karşısında ikincil konuma düşecektir.
Pakistanın iç siyasetine bakıldığında ise temel olarak dört-buçuk siyasi güç merkezi ya da aktörden bahsedilebilir. İlki temelleri 1960 sonlarında atılan ve temel olarak bir aile partisi olan Pakistan Halk Partisidir. Butto ailesinin idaresinde olan bu parti yoğun olarak desteğini Sindh bölgesinden almakla beraber ülke genelinde en yaygın olan siyasi partidir. İkinci siyasi güç liderliğini Navaz Şerif`in yaptığı Pakistan Müslüman Ligi-N partisidir. Genelde Beluçistan bölgesinden destek alan bu parti Pakistan genelinde cok yaygın değildir. Ama liderinin eski başbakanlardan olması sebebiyle artık kitle partisi haline gelmeye çalışmaktadır.
Pakistanda üçüncü temel siyasi güç Devlet Başkanı Müşerref’in kontrolünde olan Pakistan Müslüman Ligi-Q partisidir. Yaygın bir kitle partisi olmasının yanında ordunun desteğini almaktadır. Şubatta yapılacak seçimlerde ya tek başına iktidar ya da koalisyon ortağı olarak iktidarı paylaşması beklenilmektedir.
Pakistan islami hareketin güçlü olduğu ülkelerden birisidir. Jamaati İslami ve diğer küçük islami partilerin oluşturduğu ve Muttahida Majlis-e-Amal adını taşıyan grup dördüncü siyasi güçtür. Seçimleri boykot kararı alan bu grup, sosyal taban açısından en genişi olmasına rağmen, siyasi etkisi sınırlıdır.
Eski meşhur kriketçi İmran Khan gibi popülaritesini siyasi alanda değerlendirmek isteyen grupları yarım aktör olarak görmek gerekir. Bunlar hem bir sağlam sosyal tabandan hem de sağlıklı bir siyasi ve stratejik yapılanmadan yoksundurlar.
Tüm bunların yanında vurgulanması gereken nokta ordunun iç siyasetteki etkisidir. Pakistan ordusu Pakistanın kuruluşundan bu yana hep ülkenin koruyucusu ve gerçek idarecisi olarak kendisini görmüştür. Keşmir sorunu sebebiyle iç meşruiyeti de olan ordu, artık ülkenin neredeyse tek idarecisi konumundadır. Bir çok kez darbelere ve askeri yönetime maruz kalan Pakistan bugün de 1999 yılında yine darbe sonucu iktidara gelmiş olan Pervez Müşerref tarafından yönetilmektedir.
Pakistanda seçimler iktidara kimi getirirse getirsin temel güç merkezinin ordu olduğu, ve hiçbir önemli kararın ordunun izni olmadan alınmadığı bilinen bir gerçektir. Nükleer silah projesi başta olmak üzere, ülkeyi yakından ilgilendiren bir çok konu siyasi iktidarın değil hep Pakistan ordusunun kararı ve desteğiyle gerçekleşmiştir. Siyasi iktidarlara güvenmeyen ordu aynı zamanda kontrollü bir demokratik sistemin işlemesinden yanadır.
Son olaylara bu açıdan bakıldığında olağanüstü hal süresince yapmış olduğu gayri hukuki eylemleri oluşacak ilk parlementoda Butto ile kuracağı bir koalisyon sonucu yasal hale getirmeyi planlayan Müşerrefin Butto`nun öldürülmesinden aslında çok da memnun olmadığı söylenilebilir. Fakat Pakistanın İsrail ile ilişkilerinde yeni bir sayfa açmasından tutun da A.Q. Khan`ın Amerika tarafından sorgulanmasına izin vermek dahil iktidara gelmesi halinda bir cok konuda Amerikaya açık tavizler verdiği bilinen Butto`nun büyük ihtimalle ordu içinde özellike nükleer silah konusunda hassas olan ama aynı zamanda Müşerref taraftarı da olmayan bir grup tarafından öldürtülmüş olma ihtimali yüksektir.
Yoğun dış bağlantıları dolayısıyla Butto`nun Pakistan eliti tarafından pek de güvenilmediğini burada not etmek gerekir. Her ne kadar ülkede iki defa başbakanlık yapmış olsa da Butto Kahuta bölgesinde bulunan Pakistan nükleer tesislerini ziyaret etmesine izin verilmeyen tek liderdir.
Pakistanın şu an için en önemli stratejik gücü nükleer silaha sahip olmasıdır. Nükleer silahın mimari A.Q. Khan dahil bir çok konuda orduyla istişare etmeksizin sözler veren Butto`nun bazılarını rahatsız ettiği kesindir. Belki de Müşerref`in bir Birleşmiş Milletler soruşturmasına karşı çıkmasının temel nedeni suikastta ordunun bir bölümünün rolünün olduğunun ortaya çıkmasını istememesidir.

19 Ocak 2007
Linköping- İsveç